Πολλές (αν όχι οι περισσότερες) αρχαιολογικές μελέτες και κυρίως διδακτορικές διατριβές ξένων αρχαιολόγων παρουσιάζουν το εξής πρόβλημα: δεν λαμβάνουν υπόψη την ελληνική βιβλιογραφία, ακόμη και όταν τα θέματα με τα οποία ασχολούνται, έχουν κατά κόρον μελετηθεί σε ελληνικές δημοσιεύσεις. Ο λόγος προφανής: δεν γνωρίζουν ελληνικά. Το ότι συχνά οδηγούνται σε λάθος συμπεράσματα, περιέχουν ανακρίβειες ή επαναλαμβάνουν πράγματα ήδη ειπομένα δεν τους ενδιαφέρει και τόσο.
Καταλαβαίνω ως ένα σημείο ότι «τα ελληνικά είναι πολύ δύσκολη γλώσσα για να τη μάθει κανείς» και άλλα τέτοια συναφή που ακούω πολλές φορές από καθηγητές, ερευνητές και φοιτητές. Γι’ αυτό καταλήγουμε στο να δημοσιεύουν επιγραφές άνθρωποι που δεν γνωρίζουν γρι αρχαία ελληνικά…
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεταξύ των ξένων επιστημόνων η τάση να εξοβελιστεί η ελληνική γλώσσα από τις αρχαιολογικές δημοσιεύσεις, συχνά τοποθετώντας την δίπλα στα ρώσικα ή στα σλάβικα (!) και η προσπάθεια στο να δημοσιεύονται οι μελέτες μόνο στις τέσσερις «επίσημες γλώσσες» (sic) της αρχαιολογίας, δηλ. τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα γερμανικά και τα ιταλικά.
Διαβάζω λοιπόν στο ολλανδικό Bulletin Αntieke Βeschaving 82, 2007, σελ. 270 - 271 (πιο γνωστό από την συντομογραφία του ως BABesch) τη βιβλιοκριτική του J. M. Hemelrijk στη διδακτορική διατριβή της Κλεοπάτρας Καθάριου [Κλ. Καθάριου, Το εργαστήριο του Ζωγράφου του Μελεάγρου και η εποχή του. Παρατηρήσεις στην αττική κεραμική του πρώτου τετάρτου του 4ου αι. π.Χ. (Θεσσαλονίκη 2002)]. Ο οποίος Hemelrijk από τη μία προσπαθεί (;) να παρουσιάσει τη μελέτη διαβάζοντας μόνο την αγγλική περίληψη (!), χωρίς όμως να μπορεί να διατυπώσει φυσικά κρίση επ’ αυτής (όπως παραδέχεται στο τέλος), από την άλλη να εξαπολύει επίθεση - με προσβλητικό τουλάχιστον τρόπο - στους Έλληνες επιστήμονες και στις ελληνικές δημοσιεύσεις. Μερικά από τα απαράδεκτα: «Nevertheless the book would be very welcome indeed, were it not that it is written in Greek, which, to my mind, is an offence (!) against international scholarship and an insurmountable barrier for almost all readers outside Hellas», “…but she (σσ. η Καθάριου) is a pupil of M. Tiberios (σσ. καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Α.Π.Θ.) who has set the tune and writes himself in Greek”. Και το καλύτερο: “The Greek authorities should, I firmly believe, stop all subsidies for archaeological publications that are meant for the world of Classical Studies and not written in one widely known Western languages… The membership of the EU should by now have eradicated this narrow-minded nationalism of some Greek scholars”…
Ο πρώην καθηγητής λοιπόν τα βάζει με την συγγραφέα που έγραψε το διδακτορικό της στα ελληνικά, τον Τιβέριο που την επίβλεψε και δημοσιεύει ο ίδιος και στα ελληνικά και τελικά προτρέπει το ελληνικό κράτος να μην χρηματοδοτεί αρχαιολογικές μελέτες γραμμένες στα ελληνικά από Έλληνες εθνικιστές ερευνητές που ακόμη δεν κατάλαβαν ότι η χώρα είναι μέλος της Ε.E.
Μάλιστα…
Παρόμοιες απόψεις έχουν ακουστεί και στο παρελθόν, ακόμη και σε διεθνή συνέδρια. Όπως από τον N. Hannestad (τον οποίο επικαλείται ο Hemelrijk), ο οποίος κατατάσσει τα ελληνικά μαζί με τα ρώσικα και τα ισπανικά στις “minor traditional languages” της Αρχαιολογίας και κάνει λόγο για “Balkanization” της Αρχαιολογικής Επιστήμης (N. Hannestad, The Acessibility of Information in Classical Archaeology. Reflections in an Age of Information Technology, Proceedings of the XVth International Congress of Classical Archaeology (Amsterdam 1999) 189 – 194.
Τί άλλο θα ακούσουμε…
Υ.Γ.: Προφανώς οι απόψεις του Hemelrijk δεν αντέχουν σε κριτική. Κι ερωτώ: Πώς ένα peer reviewed περιοδικό επιτρέπει να δημοσιεύεται μια βιβλιοκριτική, η οποία κρίνει μια μελέτη με βάση μόνο την περίληψή της, πράγμα ενάντια σε κάθε επιστημονική δεοντολογία; Και τελικά εξυπηρετεί μόνο την εκτόξευση προσωπικών επιθέσεων και την εξωτερίκευση κόμπλεξ;
10 σχόλια:
Πολύ σοβαρή τοποθέτηση με την οποία δεν θα μπορούσα παρά να συμφωνώ -αφού κι εγώ τα ελάχιστά μου τα έχω γράψει εις την ελληνικήν.
Το θεωρώ απαράδεκτο να υπάρχουν ξένοι επιστήμονες που ασχολούνται με την ελληνική αρχαιολογία και δεν μπαίνουν στον κόπο να μάθουν την νεώτερη έστω ελληνική γλώσσα. Αν μελετούσα τους ετρούσκους, διάολε θα έμπαινα στον κόπο να μάθω αν όχι λατινικά, πάντως ιταλικά έτσι δεν είναι;
Δυστυχώς, και το γράφω με μεγάλη μου λύπη, και οι έλληνες συνάδελφοί μας που σπουδάζουν σε ξένες χώρες δεν διανοούνται να γράψουν ελληνικά για να μην πάει χαμένη η προσπάθεια!
Σα δεν ντρέπονται αυτοί οι αγενείς Έλληνες να επιμένουν να γράφουν στην γλώσσα τους!Και αυτός ο Τιβέριος πια, γιατί επιμένει; Ας γίνονται τα μαθήματα στα αγγλικά ή ακόμη καλύτερα στα γερμανικά.
Και ερωτώ: Εγώ, που για κάποια περίοδο ήθελα να ασχοληθώ σοβαρά με την αρχαιολογία, είμαι ηλίθιος που κάθισα και έμαθα γερμανικά, αγγλικά και ιταλικά;
@ Ιφιμέδεια
Είναι όντως απαράδεκτο. Είναι σαν να σπουδάζεις γαλλική φιλολογία χωρίς να ξέρεις γαλλικά.
Για τους Έλληνες που σπουδάζουν ή εργάζονται στο εξωτερικό: Οι διδακτορικές διατριβές γράφονται πάντα στην γλώσσα της κάθε χώρας, εξαίρεση αν σε αφήσουν σε άλλη, εννοείται αγγλικά. Όσο για τις δημοσιεύσεις, τα ξένα περιοδικά δέχονται μόνο τις τέσσερις «επίσημες γλώσσες». Συνεπώς δεν είναι στο χέρι τους, εκτός αν δημοσιεύουν σε ελληνικό περιοδικό.
@Lucretius
Έλα ντε! Την ερώτηση την έκανα κι εγώ! Και μιας και λέμε για τον Τιβέριο, θυμάμαι που πριν την παράδοση έδινε βιβλιογραφία σε ελληνικά, αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά και ιταλικά, και τόνιζε συνέχεια ότι μόνο τα αγγλικά δεν φτάνουν…
Σύμφωνοι για διατριβές και άρθρα σε ξενόγλωσσα περιοδικά, αλλά τι γίνεται με τα ξενόγλωσσα άρθρα σε ελληνικά περιοδικά και το κυριώτερο: επιστημονικές ανακοινώσεις σε συνέδρια που γίνονται στην Ελλάδα σε άλλη πλην της ελληνικής γλώσσα;
Παρεμπιπτόντως η πληροφορία σου για τη βιβλιοκριτική στο BaBesch είναι πολύ χρήσιμη και πολύ ενδεικτική. Ξέχασα να το γράψω στο προηγούμενο σχόλιό μου.
Δεν βλέπω πάντως να αλλάζει κάτι -εκτός αν γενικευτεί το φαινόμενο του κυρίου Hemelrijk...
Ιφιμέδεια,
Έχεις δίκιο. Κι εμένα με ξενίζουν ανακοινώσεις σε ελληνικά συνέδρια σε ξένη γλώσσα (κι ας την καταλαβαίνω), ιδιαίτερα από Έλληνες. Π.χ. στο ετήσιο συνέδριο για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη (η φετινή συνάντηση διεξάγεται αυτές τις ημέρες), όπου το ακροατήριο είναι 99,9% Έλληνες, είναι και αλαζονικό να γίνεται αυτό. Όμως συμβαίνει και κανένας δεν λέει τίποτα.
Ή ακόμη και άρθρα σε ελληνικά περιοδικά, π.χ. το βρίσκω γελοίο να γράφονται στο Αρχαιολογικό Δελτίο τα αποτελέσματα των ερευνών στην Ελλάδα των ξένων αρχαιολογικών ινστιτούτων στη μητρική τους γλώσσα, ακόμη και όταν υπάρχει συνεργασία με Έλληνες επιστήμονες.
Κάτι τέτοιες στιγμές μου έρχονται στο μυαλό άρθρα μεγάλων ξένων επιστημόνων στην Αρχαιολογική Εφημερίδα των αρχών του 20ου αι. γραμμένα σε άψογα ελληνικά.
Όσον αφορά απόψεις σαν του Hemelrijk, είναι δυστυχώς σε μεγάλο βαθμό εδραιωμένες στο εξωτερικό.
Σε αντίθεση με τους Έλληνες καθηγητές, οι οποίοι ενθαρρύνουν τους φοιτητές να μάθουν κι άλλες γλώσσες, ώστε να χρησιμοποιούν όσο το δυνατό περισσότερη βιβλιογραφία, οι ξένοι καθηγητές δεν προσπαθούν καθόλου να κάνουν το ίδιο με τα ελληνικά. Αυτό βέβαια συνδέεται και με το επίπεδο των σπουδών αρχαιολογίας στο εξωτερικό, το οποίο είναι εξαιρετικά χαμηλό. Η προσθήκη των ελληνικών σε ορισμένα προγράμματα σπουδών είναι εντελώς εικονική…
Έχεις απόλυτο δίκιο στην τελευταία σου παρατήρηση. Πρόσφατα μου ζήτησε συμβουλές κλπ. μια διδακτορική φοιτήτρια από την Αμερική με θέμα ελληνικό-μέσης ανατολής (ας πούμε), και όταν της είπα ότι θα ήταν καλό να μάθει νέα ελληνικά τουλάχιστον σε επίπεδο να διαβάζει -που δεν είναι και τόσο δύσκολο πιά!- μου απάντησε ευθαρσώς ότι δεν αξίζει τον κόπο!
Και ναι. Συμβαίνει να γνωρίζω αρκετούς φοιτητές που υποτίθεται διδάσκονται νέα ελληνικά και έρχονται εδώ και δεν είναι σε θέση να συνεννοηθούν ούτε σε εστιατόριο -πολλώ μάλλον βέβαια να διαβάσουν επιστημονικό κείμενο...
Πολύ ενδιαφέρον ποστ in antis και πολύ καλές παρατηρήσεις.
Εδώ υπάρχουν δύο θέματα: το ένα είναι η συγκεκριμένη κριτική και τα σχόλια του reviewer. Το άλλο είναι οι δημοσιεύσεις στα ελληνικά και οι δημοσιεύσεις Ελλήνων επιστημόνων.
Όσον αφορά το πρώτο:
Διάβασα τη βιβλιοκριτική που αναφέρεις και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κ. Hemelrijk είναι way out of line στα σχόλιά του για τη γλώσσα του βιβλίου. Αντιεπιστημονικά και προσβλητικά. Απορώ πώς πέρασαν από τους editors.
Μερικά σχόλια: o reviewer φαίνεται να αναφέρεται στο βιβλίο της Καθάριου και όχι στη διατριβή. Βέβαια υποθέτω ότι τα δύο είναι η ίδια μελέτη και ότι μάλλον στο Α.Π.Θ. όλα τα διδακτορικά δημοσιεύονται απο το University Studio Press? Αλλά έχει ίσως κάποια (ελάχιστη ίσως) αξία να αναγνωρίσουμε ότι ο reviewer δεν κατακρίνει τη συγγραφή μιας διατριβής στα ελληνικά, αλλά τη δημοσίευσή της ως βιβλίου στα ελληνικά (τουλάχιστον από ό,τι καταλαβαίνω από το κείμενο). Αυτό είναι ίσως ένα σημείο συζήτησης και σχετίζεται περισσότερο με το δεύτερο θέμα του ποστ (τις δημοσιεύσεις στα ελληνικά). Επίσης, η δική μου εντύπωση είναι ότι ο reviewer διάβασε (ή προσπάθησε να διαβάσει) και το ελληνικό κείμενο (όχι μόνο τις 18 σελίδες της αγγλικής περίληψης). Αυτό το υποψιάζομαι λόγω μιας αποστροφής του: "I have not suceeded in understanding everything, but it seems to me that it contains examples..." (αναφερόμενος στο Κεφάλαιο 2 του βιβλίου). Παρόλα αυτά, συμφωνώ με τον in antis, ότι το review βασίζεται κατά κόρον στην αγγλική περίληψη. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο reviewer αναγνωρίζει ότι η κριτική του δεν είναι ισορροπημένη: "I have no doubt that the book deserves much attention and, therefore, a good translation but, because of its present form, it is, unfortunately, impossible to profit from it or to give useful comments or a balanced judgement".
Δεν θεωρώ ότι τα παραπάνω αλλάζουν το γράμμα ή πολύ περισσότερο το πνεύμα του κειμένου του, αλλά ίσως συμβάλουν στην αποτύπωση της εικόνας που δίνει το κείμενο.
Η δική μου απορία είναι γιατί το περιοδικό δεν ανέθεσε σε κάποιον Έλληνα επιστήμονα ή κάποιον που γνωρίζει επαρκώς την Ελληνική να κάνει αυτό το review. Η δεύτερη απορία μου είναι πώς το περιοδικό ενέκρινε ένα τέτοιο προσβλητικό review.
Αυτά ως προς το πρώτο θέμα. Θα επανέλθω για το δεύτερο σε άλλο...σεντόνι.
Museologist,
Η μελέτη της Καθάριου είναι η δημοσίευση της διδακτορικής διατριβής της.
Δεν αντιλαμβάνομαι την αντίθεση διατριβή – βιβλίο και τη διαφορά μιας διατριβής στα ελληνικά από τη δημοσίευσή της (ως βιβλίο) στα ελληνικά σε σχέση και με την κριτική του Hemelrijk. Άλλωστε ο ίδιος δεν κάνει καμία διάκριση και λέει ότι „The Greek authorities should … for archaeological publications“. Ας λάβουμε υπόψη ότι – τουλάχιστον - το 30% των αρχαιολογικών βιβλίων που εκδίδονται κάθε χρόνο παγκοσμίως είναι δημοσιεύσεις διδακτορικών διατριβών και σχεδόν πάντα στην αρχική γλώσσα τους.
Το University Studio Press είναι ιδιωτικός οίκος. Αρκετοί έχουν δημοσιεύσει τα διδακτορικά τους (όσοι είχαν τα λεφτά ή πήραν επιδότηση από κάποιο ίδρυμα), όπως και αρκετοί καθηγητές του Τμήματος Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. τις μελέτες τους σε αυτόν, αλλά δεν έχει σχέση με το Πανεπιστήμιο (αν το Πανεπιστήμιο είχε δικό του εκδοτικό οίκο που δημοσίευε τις διατριβές, θα είχε τους πιο ευτυχισμένους υποψήφιους διδάκτορες στον κόσμο! :))
Σε αυτό περιμένω το δεύτερο τμήμα από το σχόλιό σου.
Όσον αφορά το πώς δημοσιεύθηκε η review του, έχω μια υποψία ότι έχουμε να κάνουμε με το εξής: Υποπτεύομαι λοιπόν ότι ο Hemelrijk είναι κάτι σαν η „Erika Simon της Ολλανδίας“. Διάσημος πρώην καθηγητής και διευθυντής του Allard Pierson Museum στην Ολλανδία, αναγνωρισμένος και τιμημένος από όλη την επιστημονική κοινότητα της χώρας [βλ. H. A. G. Brijder – A. A. Drukker – C. W. Neeft (eds.) Enthousiasmos. Essays on Greek and Related Pottery presented to J. M. Hemelrijk (Amsterdam 1986)σημ.: χμμ…λίγο οξύμωρο το enthousiasmos με το περιεχόμενο της review του]. Είναι δυνατό να του αρνηθούν (ακόμη κι αν γράφει αρλούμπες); Μπορεί και οι editors να είναι „πνευματικά παιδιά“ του…
Παρόλα αυτά, μπορεί να δηλώνουν στο εσώφυλλο ότι „ The authors assume sole responsibility for the opinions expressed in their papers“, αλλά μερικά πράγματα δεν δημοσιεύονται ελαφρά τη καρδία…
Αγαπητη in antis,
φρονω οτι αποψεις και ατομα σαν τους Hemelrjik και Hannestad σπανιζουν στο χωρο της αρχαιολογιας. Αντιθετως θα ελεγα, οτι υπαρχουν αρκετοι γερμανοι, βρετανοι κ.α. επιστημονες, οι οποιοι γνωριζουν την ελληνικη και συνεργαζονται με ελληνες συναδελφους τους.
Πολλοι φοιτητες επισης, οι οποιοι ενδιαφερονται για την ελληνικη, ρωμαικη η´αιγυπτιακη αρχαιολογια, μαθαινουν και τις γλωσσες που μιλουντες στις χωρες αυτες σημερα.
Σαφως και υπαρχουν και καμποσοι κομπλεξικοι, κυριως κατι φερελπιδες διδακτορικοι ξενων παν/μιων, που επαναλαμβανουν διαρκως τις ιδιες κοτσανες περι ομοφυλοφιλιας των αρχαιων ελληνων και περι "σφαγεα" Μεγαλεξανδρου, αλλα ποιος τους δινει σημασια;
Αγαπητέ Talas
Συγγνώμη για την καθυστερημένη απάντηση.
Θεωρώ ότι ο Hemelrijk είπε ανοιχτά αυτό που ακούγεται συχνά σε διάφορες συζητήσεις, από μαθήματα σε πανεπιστήμιο έως διεθνή συνέδρια. Και τέτοιες απόψεις δεν πιστεύω ότι σπανίζουν.
Δέχομαι ότι υπάρχουν ξένοι επιστήμονες και φοιτητές που γνωρίζουν ή προσπαθούν να γνωρίσουν τη γλώσσα. Ως εκεί όμως.
Όσο για τις διάφορες απόψεις περί «σφαγέα» Αλεξάνδρου ή μη ελληνικότητας των Μακεδόνων, μπορεί να ανακυκλώνονται από διάφορους υποψήφιους διδάκτορες, προέρχονται όμως και δημοσιεύονται κυρίως από τους δασκάλους τους. Και τους ακούνε πολλοί…
Υ.Γ.: Είμαι ο in antis. :)
Δημοσίευση σχολίου